بدون شک تصمیم‌گیران اصلی شرکت ها یعنی اعضای هئیت مدیره و مدیران ارشد در مواجهه با بحران اقتصادی ویروس‌کرونا در سال ۹۹ با چالش‌های فراوانی روبرو خواهند شد.

ویرایش اول | مجری: دکتر علی داوری | ناظر: دکتر غلامحسین حسینینیا | همکاران: دکتر مهدی جعفرزاده و دکتر احسان چیت‌ساز

شیوه  کرونا ویروس (کوئید-۱۹) تاکنون بیشتر از ۱۸۰ کشور جهان را با  بحران  مواجه ساخته است این پاندمی از جنگ جهانی دوم تاکنون بی‌سابقه است. در ایران با شیوع این بیماری، طرح های پیشگیرانه قطع زنجیره شیوع کرونا شامل قرنطینه خانگی، فاصله‌گذاری اجتماعی،کاهش ساعات کار و فعالیت اصناف، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها اجرا شده است. این اقدامات در بخش اقتصادی عرضه و تولید و تقاضا را تحت تاثیر قرار داده است و ممکن است تعطیلی کامل برخی کسب و کارها و مشاغل منجر گردد.

دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در راستای رسالت آموزشی و مسئولیت اجتماعی خویش اقدام به انتشار سلسله گزارش‌هایی نموده است تا بتواند کمکی هر چند کوچک به جامعه‌ی کسب‌وکار کشور برای مقابله با این تهدید جهانی نماید. بر این اساس گزارش پیش رو در سه بخش تدوین شده است.

در بخش اول ریسک‌های موجود شامل ریسک‌های سطوح جهانی، ملی و صنعت معرفی شده‌اند. در بخش دوم وضعیت کسب و کارها بر اساس آمارهای رسمی تحلیل می‌گردند. در این بخش با استفاده از گزارش‌های رسمی شاپرک و یا شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت(وابسته به بانک مرکزی) و مسیریاب بلد نیمرخی از وضعیت موجود تشریح شده است.

 در بخش سوم  برای پاسخ به ریسک ها و چالش ها،  مفهوم  استراتژی های تاب‌آوری در مدیریت بحران کرونا معرفی می گردد. در این بخش  ابعاد پنج گانه استراتژی های تاب‌آوری شامل ۱)سرمایه انسانی، ۲)بازاریابی و فروش، ۳)زنجیره تامین، ۴)مدیریت مالی و ۵)تفکر استراتژیک و کارآفرینانه معرفی شده است. همچنین در این بخش،  نتایج پرسشنامه ای که با هدف ارزیابی ابعاد استراتژی های تاب‌آوری در سطج کشور توزیع شده است در قالب نمودار معرفی می گردد. در ادامه اقدامات ابتکاری شرکت‌های داخلی و بین المللی در مدیریت بحران کرونا معرفی خواهد شد. در خاتمه منابع گزارش، نمودارهای جمعیت شناختی و روش شناسی آمده است.

بخش اول: ریسک‌های پیش روی کسب ‌و کارها

در این بخش ریسک‌ فاکتورهای پیش روی کسب و کارها در مواجه با بحران کرونا ویروس در سه سطح تشریح می‌گردد. این ریسک‌ها در قالب شکل زیر طبقه بندی شده‌اند.

۱) ریسک  سطح  بین‌المللی

کاهش تولید در جهان به دلیل شیوع کرونا ویروس ریسک‌های منفی قابل توجهی به همراه  دارد. بحران کرونا، زنجیره تامین جهان شامل چین و کشورهای صنعتی را به شدت دچار چالش نموده است و تقاضای نهایی برای کالاها و خدمات کاهش یافته است (شوک‌های کوتاه مدت عرضه و تقاضا). ارزش سهام در اکثر کشورهای جهان در حال افول است، عرضه و تقاضای بازار  نفت در حال تغییر است. همچنین کشورهای مختلف در مراحل مختلف بیماری کرونا هستند، بنابراین ریسک بازگشت بیماری هم وجود دارد و زمان پایان کامل بیماری در جهان نامشخص است.

۲) سطح ملی/اقتصادی

کاهش صادرات به سایر کشورها بر کم شدن درآمدهای کشور تاثیرگذار است. کاهش درآمدهای مالیات از کسب و کارها بر محدود شدن منابع درآمدی اصلی دولت هم موثر است. از طرفی هزینه‌های دولت به واسطه تخصیص بودجه‌های بهداشتی و درمانی افزایش یافته است. در نتیجه این ریسک وجود دارد که به دلیل کسری شدید بودجه دولت، کمّیت و کیفیت کمک های دولتی برای رفع موانع پیش روی کسب ‌و کارها به شدت تحت تاثیر قرار گیرد. همچنین زمان عادی سازی فعالیت تمام اصناف نامشخص است، عدم فعالیت بخشی از صنایع و کسب و کارها بر حجم کلی فعالیت های اقتصادی تاثیر دارد.

۳)سطح صنعت/کسب و کار

شرکت‌ها با مشکلات فراوانی در زنجیره تامین مواد اولیه و لجستیک، کاهش فروش و بهره‌وری مواجه هستند (بخش عرضه). همچنین نگرش و انتظار مشتریان در حال تغییر است (بخش تقاضا) که پیامد آن افزایش ریسک‌های کسب‌ وکارها است. کسب‌وکارهای فروش آنلاین، تولیدکنندگان محصولات غذایی و بهداشتی و شرکت‌هایی که قابلیت دورکاری دارند ریسک پایین‌تری را تجربه می‌کنند. سایر کسب و کارها ریسک متوسط تا زیادی خواهند داشت. همچنین احتمال ورشکستگی کسب و کارها را افزایش یافته است. 

بخش دوم)  وضعیت فعالیت کسب و کارها در بحران کرونا به روایت آمارهای رسمی

با بررسی آمار مبتلایان ویروس‌کرونا طی اسفند ماه سال ۹۸ تاکنون در کشور، به نظر می‌رسد تابع توزیع این بیماری از «توزیع نرمال استاندارد» تبعیت می‌کند و تا زمان تدوین این گزارش بیش از هفتاد و سه هزار نفر بیمار شده‌اند و تعداد درگذشتگان از مرز چهار هزار و پانصد نفر عبور نموده است.

آمار رسمی تراکنش‌های شاپرک در اسفند۹۸

گزارش شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) وابسته به بانک مرکزی نشان می‌دهد شروع بحران کرونا از اول اسفندماه کسب‌وکارها را تحت تاثیر قرار داده است. برخی کسب‌وکارها کسادی شدید را تجربه می کنند و  برای بعضی دیگر رونق زیادی به همراه داشته است، اما عمده کسب‌وکارها با کاهش چشمگیر فروش آن هم در روزهای منتهی به نوروز روبه‌رو شدند. موضوعات کلیدی این گزارش را می‌توان در پنج بخش بررسی کرد.

۱) گزارش شاپرک از تراکنش‌ کارتخوان، موبایل و اینترنتی در اسفندماه ۹۸ نشان می‌دهد در این ماه تعداد تراکنش‌ها نسبت به بهمن ماه با افت ۱.۴ درصد روبرو شده است. در حالی که هر ساله در اسفندماه رشد قابل ملاحظه تعداد تراکنش‌های شاپرک تجربه شده بود و در اسفند۹۸ به واسطه شیوع کرونا نه تنها شاهد افزایش تعداد خرید با کارت‌های بانکی نبوده‌ایم بلکه این رقم کاهش داشته است.

۲) ارزش و مبلغ کلی تراکنش‌ها در اسفند۹۸ تنها ۱۱.۶ درصد نسبت به سال گذشته بیشتر شده است. ایرانی‌ها در اسفندماه ۹۷ رقمی حدود ۲۹۴ هزار میلیارد تومان تراکنش کارت داشتند که با توجه به تورم ۲۳ درصدی می‌توان آن را معادل ۳۶۱ هزار میلیارد تومان در اسفندماه ۹۸ دانست. گزارش شاپرک نشان می‌دهد مبلغ تراکنش‌ها در اسفندماه ۹۸ تنها ۳۲۸ هزار میلیارد تومان بوده و این یعنی ارزش واقعی تراکنش‌ها نسبت به شب عید سال گذشته، کاهش ۹.۲ درصدی را پشت سر گذاشته است. به بیان دیگر ارزش عددی تراکنش‌ها بیشتر شده است ولی با توجه به نرخ تورم انتظار می‌رفت که این عدد بزرگتر باشد و در شرایط عادی مبلغ تراکنش‌های شب عید باید افزایش بیشتری پیدا می‌کرد.

۳) تعداد تراکنش‌های اینترنتی و موبایلی: در اسفندماه ۹۸ تراکنش‌های اینترنتی و موبایلی شرایط بهتری نسبت به تراکنش‌های کارتخوان داشته‌اند و خریداران اقبال بیشتری به خریدهای غیرحضوری نشان داده‌اند و سهم تراکنش‌های غیرحضوری در خرید روزانه مردم تقریبا دو برابر شده است. طبیعتاٌ بخشی از این اتفاق ناشی از قرنطینه خانگی و لزوم خرید غیرحضوری است، اما این مورد دلایل دیگری هم دارد که از جمله آنها می‌توان به توسعه فروشگاه‌های اینترنتی اشاره کرد.

۴) مبلغ تراکنش‎های اینترنتی رشد چشمگیر داشته است. اسفند سال گذشته هر کدام از ابزارهای پذیرش اینترنتی ۲۲ میلیون تومان تراکنش داشتند و میزان فروش هر کدام از درگاه‌های پرداخت اینترنتی در اسفندماه سال ۹۷ تقریبا ۲۲ میلیون تومان بوده است. این رقم در اسفندماه سال ۹۸ بیش از یک و نیم برابر شده و هر کدام از درگاه‌های پرداخت اینترنتی به طور میانگین ۳۹ میلیون تومان فروش داشته‌اند. در طرف مقابل کارتخوان‌ها فعالیت چندان بالایی نداشته‌اند. اسفند ۹۸ هر دستگاه کارتخوان ۳۷ میلیون تومان فروش داشته که این رقم امسال با کاهش ۹ درصدی به ۳۳ میلیون تومان رسیده است.

۵) خرید اینترنتی شب عید: در پایان سال ۹۸ خرید اینترنتی دو برابر شده است. اسفند سال ۹۷ ایرانی‌ها به طور متوسط ۱۸۷ هزار تومان در هر خرید اینترنتی پول خرج کرده‌اند. این رقم امسال تقریبا دو برابر شده و به ۳۸۶ هزار تومان رسیده است ولی تعداد تراکنش ها در دستگاه‌های کارتخوان فروشگاهی تغییر چندانی نسبت به پارسال نداشته است. اسفند ۹۷ میانگین مبلغ هر خرید از دستگاه کارتخوان ۱۳۷ هزار تومان بوده و این رقم در اسفند ۹۸ به ۱۳۶ هزار تومان رسیده است. باید توجه داشت که با وجود تورم ۲۳ درصدی، انتظار می‌رفت در شرایط عادی میانگین مبلغ هر خرید در دستگاه‌های کارتخوان حداقل به ۱۶۸ هزار تومان برسد، در حالیکه شیوع کرونا مانع این اتفاق شد.

آمار رسمی مسیریاب بلد در سطح شهرها در اسفند۹۸و عید ۹۹

مسیریاب بلد، پرنصب‌ترین نقشه آنلاین کشور به منظور تحلیل عبور و مرور افراد از ابتدای اسفند ۹۸ تا انتهای تعطیلات فروردین ۹۹، گزارش الگوهای حرکتی سفرهای درون شهری را در دسته‌بندی‌های مختلف منتشر نموده است. این اطلاعات نشان می‌دهد جستجو و مسیریابی مراکز خرید و سینماها در این مدت تا ۹۶ % کاهش یافته است. گزارش این مسیریاب نشان می‌دهد تردد افراد در شهرها به ترتیب %۹۳ و ۹۲% درصد باعث کاهش مسیریابی آنها به سمت مساجد و ایستگاه‌های مترو شده است. بر اساس این گزارش به نظر می‌رسد رفت ‌و آمد افراد به سمت رستوران‌ها و کافه‌ها ۹۱ %  کمتر شده است. در این مدت مسیریابی جایگاه‌های سوخت و پارک‌ها ۸۶ % کاهش یافته است. بر اساس این گزارش میزان جستجو و مسیریابی مراکز درمانی و سوپرمارکت‌ها در بین کاربران این نرم‌افزار هم به ترتیب با ۸۱ و ۶۳ درصد کاهش همراه بوده است.

منبع: ایرنا